Yüksek Yapıların Sıhhi Tesisat Tasarımlarında Dikkat Edilecek Genel Hususlar
Ülkemizde yapı yüksekliği konusunda genel bir tanımlama ya da standart olmamakla birlikte Yangın Yönetmeliğini baz alırsak 30.50 m’yi geçen kamusal yada ticari yapılar ve 51.50 metreyi geçen konut yapıları yüksek yapılar olarak değerlendirilmekte ve bunlarla ilgili yönetmelik maddeleri farklı yürütülmektedir.
Buradan hareketle yazımızda yüksek yapılar tarifini 30.50 m’yi aşan yapıları yüksek yapılardır şeklinde değerlendirebiliriz.
Kullanma soğuk suyu, sıcak su, pis su sistemlerini sıhhi tesisat başlığı altında toplayarak yüksek yapılarda nasıl tasarımlar yapılması gerektiğine göz atalım.
Sıhhi Tesisat tasarımı, insanların temizlik amaçlı kullanabileceği temiz suyun veya içme amaçlı kullanabilecekleri içme suyu sisteminin temini ve kullanılarak pis su haline gelen atık suların sağlığa zarar vermeyecek şekilde uzaklaştırılması ile ilgili sistemlerin planlanmasını içeren tasarım çalışmalarıdır.
Sıhhi Tesisat tasarımının temiz tarafında kalan kullanma soğuk ve sıcak su sistemlerinde malzeme seçimine veya imalat hatalarına bağlı olarak sağlık problemleri oluşabilmektedir. O nedenle standartlara uygun malzeme kullanımı ve imalatta sızdırmazlığın sağlanması metalden plastiğe geçiş noktalarında sağlıklı imalatların yapılması son derece önemlidir.
Yüksek yapılardaki en önemli kriter temiz su sistemindeki basınç dengelemelerinin yapılmaması olup, bu durum konforu bozmakta, hat üzerindeki su hızlarının yüksek seçilmesi gibi etkenleri ise gürültü problemlerine neden olmaktadır.
Pis su tesisatında özellikle malzeme seçimi, boyutlandırma ve yerleştirmeye bağlı olarak koku ve tıkanma problemleri yaşanabilmektedir..
Şehir şebekelerinde kullanıma sunulan basınç genellikle 40 mSS mertebesinde olmaktadır. Bu basınç 5-6 katlı bir bina için uygun olabilir ancak yüksek yapılarda mutlaka sistemde hidrofor tesisatı ve su depolama sistemi bulunmalıdır.
Depolanan suyun temizliğinin sağlanması için en kötü ihtimalle ana su deposuna bağlantı yapılmadan önce kullanma suyu bir kum filtresinden geçirilmelidir. Daha ileri düzey su iyileştirme sistemleri binaların kullanım amaçlarına bağlı olarak tasarım aşamasında alınacak kararlarla sağlanabilir. Ancak bu sistemler ilave işletme masraflarını da beraberinde getirdiği için binanın kullanım amacına ve kullanıcı taleplerine bağlı olarak değerlendirilmelidir
Temiz su tesisatlarında bina yüksekliğine bağlı olarak yüksek statik basınç söz konusudur. Yüksek statik basınca, boru ekleme parçalarından, vana ve armatürlerden gelen ilave basınç kayıpları da eklenince hidrofor basınçları yükselmektedir. Oysaki kullanılacak aygıtların çalışma basınçları bu yüksek basınçlara uygun değildir.
Sıhhi tesisat aygıtlarında akma basınçları genellikle aşağıdaki gibidir:
- Lavabo bataryaları: 5-10 mSS
- Duş Bataryaları: 15 mSS
- Gömme Rezervuarlar: 8 mSS
- Bas Rezervuarlar: 20 mSS (Artık çok tercih edilmemektedir)
- Bulaşık Makinası: 10 mSS
- Çamaşır Makinası: 10 mSS
Temiz su tesisatı tek zonlu yapılırsa basınçla ilgili problemler yaşanacaktır. En üst kattaki en kritik kullanım noktasına göre yapılan hidrofor seçimi alt katlarda yüksek basınç problemine neden olacaktır. Bu da işletme problemlerini berberinde getirecektir. Buna engel olmak için tesisat maksimum her 35-40 metre de bir zon olacak şekilde planlanır ve genellikle bodrum katta planlanan Ana su deposu ve hidrofor sitemlerinde ara tesisat katına direkt çıkarak bağlantısı yapılan sistemler tasarlanır.
Tasarımcının tercihi, statik yük hesaplarının gereği ve ayrılabilen ara tesisat alanlarının büyüklüğüne bağlı olarak tasarımda değişik alternatifler oluşturulması gerekebilir. Her projenin çözümü kendi içerisindedir. Bir binaya uyguladığınız bir sistem başka bina için doğru olmayabilir. Ancak ana tasarım ilkelerine bağlı olarak özel çözümler getirilebilir.
Düşey zonlama sistemlerinde eğer yüksek basınçlı transfer pompaları seçersek daha az sayıda tesisat ara katları oluşturabiliriz, ancak bu durumda su kullanım noktalarına giriş hatları üzerinde basınç dengeleme vanaları ile ayar yapmak gereklidir.
Diğer bir uygulama sistemi ise maksimum her 35-40 metre de 1 ara tesisat katı oluşturmaktır. Daha fazla alan ihtiyacı, depo ve hidrofor sistemi ihtiyacı olduğu için biraz daha pahalı bir yöntemdir.
Genel uygulamada bodrum katta tasarlanan ana su deposu ve hidrofor sistemi 1. ara tesisat katına kadar basınçlı hattan dağıtım yapar. Aynı zamanda 1. ara tesisat katındaki depoyu beslemek üzere basınçlı hat üzerinde boş bir depo besleme hattı tasarlanır. Depoyu besleyen bu hat ve 2. hidrofor sistemi 2 no.lu zonu besleyecektir. Eğer varsa 2 no.lu ara tesisat katı için de bodrum katta tertiplenen daha yüksek basınçlı ayrı bir hidroforla direkt 2. ara tesisat katı depo beslemesi yapılabilir. Veya 1. ara tesisat katından 2. ara tesisat katına hidrofor sisteminden aynı bodrum katta alındığı şekilde basınçlı hattan su alınarak 2. ara tesisat katı depo sistemi beslenir. Yine 2. ara tesisat katının besleyeceği hatların dağıtımı yapılır. Zonlamalar bu şekilde bina yüksekliğine bağlı olarak devam eder.
Yapı statiği açısından gerekli önlemler alınarak çatı teshin merkezlerinin planlanması durumunda suyu depoya basacak bir santrifüj bir pompa aracılığı ile depoyu beslemek ve basınç dengeleyiciler aracılığı ile alt zonlara dağıtım yapmak da yine değerlendirilebilecek alternatiflerden biridir.
Yüksek yapılardaki sıcak su sisteminin tasarlanmasındaki kriterler binanın kullanım amacına göre farklılıklar göstermektedir. Otel ve hastane gibi sıcak su kullanımının fazla olduğu yapılarda merkezi boyler sistemi tercih edilmektedir. Boylerler de de aynı şekilde soğuk su hatlarına paralel olarak sıcak su hatları için ara tesisat katları planlaması yapılır. Bodrum katta teshin merkezinde oluşturulan boyler veya eşanjör sistemi 1. zonu besler aynı zamanda 1. ara tesisat katındaki boyler veya eşanjör beslemesi için ayrı bir hat beslemesi yapılır ve 1. ara tesisat katında elde edilen sıcak su bu zonlara dağıtılır. Daha fazla zon olması durumunda sistem kendisini tekrar ederek devam eder.
Konutlarda ise son yıllarda kullanımı artan kat istasyonlarındaki eşanjörler aracılığı ile sıcak su üretilmektedir. Merkezi sıcak su üretmek ve dağıtmak çok kullanıcılı yapılarda daha fonksiyonel olmakla birlikte son zamanlarda soğuk su tüketim bedelinin belediyelerce tüketim miktarına bağlı olarak tespit edilmesi bu alternatifi konutlar bazında elimine etmektedir. Suyu daha pahalı fiyattan almak istemeyen tüketiciler kendi sıcak sularını kat istasyonlarına bağlanan eşanjörler aracılığı ile üretmektedirler. Eşanjör kapasitelerinin doğru tespit edilmesi buradaki en önemli konudur. Özellikle lüks konutlarda artan banyo sayıları ve aynı anda kullanım koşulları göz önünde bulundurulmalı ve en az en az 2 duş bataryasını besleyebilecek şekilde seçim yapılmalıdır.
Pis su tesisatı tasarımı yüksek yapılarda çok dikkatle irdelenmesi gereken bir konudur. Özellikle kolonlarda dayanıklı ve gürültüsüz malzeme seçimi önemlidir. Sessiz boru sistemleri önerilebilir veya pik döküm boru kullanılabilir. İç yüzey pürüzsüzlüğü ve düşü basıncına karşı dayanımının yüksek olması istendiği için mukavemet gücü yüksek olan döküm veya çelik gibi malzemeler seçilmelidir.
Pis su tesisatı projelendirirken, yüklere göre boru çapı seçimi yapılmalıdır. Boru çapının ihtiyaçtan daha küçük olması nedeniyle geri tepmeler meydana gelebilir. Boru çapının İhtiyaçtan büyük olması durumunda ise, temizleme esnasında akıtılan su boruyu tam olarak yıkayamayacağı için boru iç yüzeyinde yer yer biriken atıklar tıkanmalara neden olabilir.
Pis su tesisatının havalandırılması çok önemlidir. Sistemdeki WC’lerden birinin temizlenmesi için rezervuar çekilmesiyle birlikte pis su hattına su dolmakta ve borunun içindeki bekleyen havayı hareketlendirerek alt kattaki herhangi bir süzgeç, WC veya lavabodan bu pis hava dışarı çıkarak koku problemine neden olmaktadır. Pis su borusunun hemen yanında oluşturularak çatıya kadar çıkarılacak düşey havalandırma kolonu havanın basıncını atmosfer basıncına dengeleyecek ve koku problemini giderecektir. Ayrıca pis sular sistemden uzaklaştırılırken rögara girmeden önce pis su çekvalfleri mutlaka tertiplenmelidir.